Bu yazımızda ithalat veya ihracat yapan firmalar için en önemli kavramlardan biri olan gümrük ve gümrükleme üzerinde duracağız. Yazımızın içerisinde gümrük nedir, gümrükleme nedir, gümrükleme işleminin aşamaları nelerdir gibi soruların cevaplarını bulabilirsiniz.
Gümrük Nedir?
Bir ülkeden ihraç edilen yada bir ülkeye ithal edilen herhangi bir eşyadan yürürlükteki Gümrük Kanunları’na bağlı kalınarak alınan vergi, resim veya harçtır. Gümrük kavramı, tüm bu işlemlerin yapıldığı bölge için de kullanılmaktadır. Türkiye’de gümrük kurumu, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın denetimi ve sorumluluğu altında çalışır.Dolayısıyla yürürlükteki mevcut gümrük kanunları bu bakanlık tarafından denetlenmektedir.
Gümrükleme Nedir?
İstisnasız bütün devletlerin bağımsız ve kendilerine ait gümrük bölgeleri vardır. Tabii ki bu gümrük bölgelerinde hem ithalat hem de ihracat için sirkülasyonda olan mal ve eşyaların giriş ve çıkış işlemleri kontrol altında tutulmaktadır. Gerekli görüldüğü takdirde bu noktada çeşitli işlemler yapılmaktadır. Bu uygulamalar bütün devletler tarafından gerçekleştirilmektedir ve bu uygulamalar çeşitli uluslararası kurallara göre yapılmaktadır. Böylelikle bu işlemlerde devletler, birbirlerine karşı sorumluluklarını yerine getirmektedirler.
Gümrükleme Ne İşe Yarar?
Gümrükleme işlemi ile devletler arasında yapılan ticarete konu olan ürünlerin sınırlardan içeriye girmesi denetlenir,düzenlenir ve kayıt altına alınır. Gümrük işlemlerinin yapılmaması durumunda ilgili ülkeye girecek olan ithal ürünlerden ve ticaret mallarından hiçbir paydaş kar elde edemeyecektir.
Ayrıca gümrükleme ile ülkeye giren her ürünün takibi sağlanabildiği için güvenlik zaafiyetleri minimuma indirilecektir. Ülkenin ve toplumun huzuru ve barışı için ülkeye giren malların denetlenmesi büyük önem arz etmektedir.
Gümrükler aynı zamanda ülkeler için birer sınır hattı da belirtir ve ülkelerin uluslararası alandaki saygınlığına katkı sağlar.
Gümrükleme İşlemleri Nelerdir?
Ülkelere yurtdışından giren neredeyse tüm ürünler gümrük kanunlarında yer alan “gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma” tabi tutulur. Bu işlemler eşyanın;
- bir gümrük rejimine tabi tutulması
- bir serbest bölgeye konulması
- imhası
- yeniden ihracı
- veya gümrüğe terk edilmesidir.
Gümrükleme İşleminin Aşamaları Nelerdir?
Gümrükleme aşamasında gerekli işlemlerin başarılı bir şekilde sürdürülebilmesi için genelde gümrük müşavirleri müşterilere yardımcı olurlar. Fakat basit bir şekilde açıklamak gerekir ise gümrükleme aşamaları şu şekilde sıralanabilir.
- İlgili malların üretiminin tamamlanması, paketlenmesi ve gönderim için uygun hale getirilmesi
- Lojistik organizasyonunun sağlanması. ( Lojistik Nedir yazımızı okumanızı tavsiye ederiz)
- Konteynerlerin yüklenilerek malların yükleme limanına veya gümrük kapılarına nakil edilmesi
- İhracat yapacak olan ülkenin gümrük mevzuatına uygun gerekli bütün belgelerin doğru şekilde hazırlanması
- Sevkiyat için gümrük beyannamesinin eksiksiz ve hakiki bir şekilde doldurulması
- İhracatçı ülkenin gümrük idaresi nezdinde malların muayenesinin yapılması
- Malların ihracat yapan ülkenin gümrük bölgesinden ayrılarak ihracat gümrük beyannamesi ile işlemlerin sona ermesi
Gümrükleme İşleminde Kullanılan Belgeler Nelerdir?
Gümrükleme işleminde işlemin ve taşınan malın tipine, taşınma şekline göre değişebilen çok fazla belge vardır. Bu belgeler aşağıda listelenmiştir.
- Gümrük Beyannamesi: İhracatta, Gümrük Mevzuatı’na bağlı kalınıp doldurularak ilgili ihracatçı birliği tarafının onayı sonrasında gümrük idaresine sunulan belgedir. Bütün gümrükleme işlemlerinde beyannamenin bulunması esastır. Beyanname ilgili işlemin kimliği niteliğindedir.
- A.T.A Karnesi: Ürünlerin herhangi bir gümrük vergisi uygulanmadan geçici kabulüne imkan veren ve ulusal gümrük belgesi yerine kullanılabilen belgedir.
- Analiz Raporu: Biyokimyasal tahliller gerektiren, özellikle gıda ve kimyasal maddeler için gerekli olan “güvenlidir” raporudur.
- A.TR. Dolaşım Belgesi: Türkiye ile Avrupa Birliği’nde serbest dolaşımda bulunan eşyanın Katma Protokol’de öngörülen tercihli rejimden yararlanabilmesi için ihracatı yapan ülkelerin yetkili kuruluşları tarafından düzenlenen belgedir.
- Bitki Sağlık Sertifikası: Bitki veya bitkisel ürünlerin tehlikeli hastalık, zararlı maddeler, ilaç kalıntıları içermediği ve haşereden korunmuş olduğunu gösteren belgedir. Tarımsal ihracat ve ithalat işlemlerinde zorunlu belgelerden biridir.
- Çeki Listesi: Eşyaların yüklendiği taşıtlar itibariyle her birim, paket, konteynır ağırlığının ayrıntılı olarak gösterildiği değerler listesidir.
- Koli/Ambalaj Listesi: İhraç edilecek ürünlerin ambalajı, her bir kutu, balya veya çuvalın detaylı içeriği ve yüklenecek kolilerin boyutları ve ağırlığı gibi sayısal bilgiler içeren listedir.
- EUR.1 Dolaşım: EFTA Ülkeleri (İzlanda. Lihtenştayn. Norveç, İsviçre), Türkiye ile Serbest Ticaret Anlaşması imzalamış olan diğer ülkeler ile ticarette ve Türkiye’nin Avrupa Birliği ile demir çelik ürünlerinde imzaladığı anlaşma kapsamı ürünlerin ticaretinde düzenlenen ve geçişlerde ayrıcalık sağlayan belgedir.
- Ticari Fatura: Satılan malın cinsi, adı, miktarı, birim satış fiyatı ve toplam bedeli gibi mala özgün bilgileri gösteren mahallinde tanzim edilen belgedir. İthalat işlemine ait kesin fatura denilebilir.
- Proforma Fatura: Satıcı tarafından alıcıya sunulan bir fiyat teklifi ya da ön fatura niteliğindedir. Ödeme işlemi henüz tamamlanmamış mallar için doğrulama niteliği taşır.
- Konsolosluk Faturası: İhracatçı firmanın malını ihraç edeceği ülkenin konsolosluğundan temin edeceği boş fatura formunu doldurarak konsolosluğa tasdik ettiği faturalardır.
- Tasdikli Fatura: Satıcı tarafından yabancı alıcıya kesilmiş olan ticari faturanın, ithalatçı ülkenin konsolosluğu tarafından onaylanması işlemleri sonrasında tasdikli fatura ortaya çıkar.
- Navlun Faturası: Navlun satıcı tarafından ödendiğinde düzenlenen taşıma ücretini de içeren faturadır. Navlun tutarı mal bedelinin içinde gösterilebildiği gibi ayrı bir madde olarak da gösterilebilir. İthalat işlemindeki lojistik faturası denilebilir.
- Gözetim Belgesi: Ticareti yapılan malın satış sözleşmesinde belirlenen koşullara uygun olup olmadığını göstermek için genelde tarafsız bir gözetim şirketi tarafından hazırlanan belgedir.
- Helal Belgesi: İslam ülkelerinin dışarıdan et, hayvan satın alımında talep ettikleri, kesimlerin veya yetiştirmelerin islami kurallara uygun olduğunu gösteren belgedir.
- Sevk Belgesi (Konşimento): İhracatçı ile nakliyeye konu olan malları belli bir noktadan diğerine taşıyacak olan lojistik şirketi veya ekibi arasında yapılan taşıma sözleşmesidir.
- Deniz Konşimentosu: Denizyolu ile taşımacılıkta ilgili malların taşınmak üzere teslim alındığını ya da yüklendiğini kanıtlayan belgedir.
- Karayolu Taşıma Belgesi: Gümrük mallarının nakliyeci firma veya nakliyeyi yapan bağımsız kişi tarafından istenilen yere lojistiğinin sağlanması üzere teslim alındığını gösteren bir belgedir.
- Karma Taşıma Belgesi: İlgili malların taşınmasında birden fazla taşıma aracı gerekliliği söz konusu olduğunda taşıyıcı tarafından yükletene verilen ve malların teslim alındığı yerden varış yerine kadar taşınacağını gösteren belgedir.
- Menşe Şehadetnamesi: Dış ticarete konu malların menşeini yani üretildiği ülkeyi gösteren belgedir.
- Özel Menşe Şehadetnamesi (Form AU): Genel Preferanslar sisteminin sağladığı tavizli gümrük oranlarından yararlanılması için preferans tanıyan ülkelere yapılacak ihracatta düzenlenen menşe şehadetnamesidir.
- Radyasyon Analiz Belgesi: Tarım ürünlerinin kabul edilebilir orandan daha fazla radyasyon içermediğini, üretimde doğal yolların koşuldan fazla terk edilmediğini kanıtlayan belgedir.
- Sigorta Poliçesi: Sigortalı ile sigorta firması arasında yapılan sözleşme uyarınca sigortaya konu olan malın risklere karşı sigorta edildiğini, tarafların hak ve sorumluluklarını gösteren belgedir.
- Tır Karnesi: 1959yılında Cenevre’de imzalanan TIR sözleşmesine (Transit International Routier) üye olan ülkeler arasında uluslararası nakliyat yapan araçlar için kullanılan belgedir.
- Havayolu Taşıma Senedi (Hava Konşimentosu): Havayolu şirketlerince düzenlenen malların taşınmak üzere teslim alındığını gösteren belgedir.
Gümrük Vergisi Nedir?
4458 Sayılı Gümrük Kanunundaki tanımıyla Madde3/8; “Gümrük vergileri” söz grubu, ilgili kanun ve mevzuat uyarınca eşyaya uygulanan ithalat ve ihracat vergilerinin tümünü, yada eşyanın Türkiye’ye ithali veya Türkiye’den ihracı nedeniyle gümrük idareleri tarafından alınan vergilerdir.
Gümrükleme İşlemleri Ne Kadar Sürer?
Gümrükleme işlemlerinin süresi hakkında net bir süre vermek mümkün değildir. Bu süre, gümrükteki işlemlerin yoğunluğuna, gönderilecek mal ya da ürünlerin niteliğine, aynı şekilde çeşitli faktörlere göre de değişkenlik göstermektedir. Genel itibariyle, gümrükleme işlemleri ne kadar sürer sorusunun cevabı bu sürenin 10 günün üzerinde olmayacağıdır. Fakat ithalat ve ihracat için gerçekleştirilen gönderimlerde ülkelerin arasındaki politikalara göre daha farklı senaryoların oluşması mümkündür. Türkiye’de kanunlar gereği gümrük geçişlerinin hızlı bir şekilde tamamlanması yolu açılmıştır. Fakat belge, evrak veya çeşitli dosya eksiklikleri çok sık görülebilmekte ve bu geçişler gecikebilmektedir. Haliyle gerekli evrak ve dosyaların doğru bir şekilde tamamlanması gümrükleme işlemi için çok önem taşımaktadır.
Gümrük İşlemlerini Kimler Takip Edebilir?
Gümrük işlemlerini; başkasının adına hareket eden doğrudan temsilciler ile kendi adına ancak başkasının hesabına hareket eden dolaylı temsilciler yani gümrük müşavirleri takip edip süreci sonuçlandırabilirler. Gümrük müşavirleri gümrükleme işlemlerini gerçekleştirirken çeşitli hizmetler sunarlar.
Transit taşımacılık yapan veya arzi olarak istekte bulunan kişiler hariç olmak üzere, temsilci denilen kişi Türkiye Gümrük Bölgesin’de yerleşimli olan kişilerdir. Kara, deniz ve havayolu işletmeleri ve nakliye kuruluşlarına bağlı temsilciler, gümrük işlemlerini ancak yetki ve vekalet almaları durumunda doğrudan takip hakkına sahiptirler.